کد مطلب:27999 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:15

گنجینه پرسمان » اديان و مکاتب

اگر مسأله جبر واختيار براي فردي كاملا روشن شود،اين آگاهي بر فعاليت هاي او چه اثري خواهد گذاشت و در رسيدن به هدف چه تاثيري دارد؟

انستن مسأله جبر و اختيار علاوه بر جنبه نظري و واقع شناختي كليد عملي مهمي به دست مي دهد. مهم ترين نتيجه عملي آن اين است كه اگر انسان واقعا مختار آفريده شده و افعال و كنش هاي او وابسته به گزينش و انتخاب اوست طبيعتا موجودي مسوءول خواهد بود و در برابر هر كنشي كه از او سرمي زند داراي مسوءوليت است. براين اساس است كه پاداش و كيفر معنا پيدا مي كند و نيكوكردار شايسته تحسين و پاداش و بدرفتار مستحق توبيخ و كيفر مي شود. ولي جبرانگاري نتيجه هاي كاملا عكس اين دارد چه بر اساس آن منطقا هيچ كس مسوءوليتي در برابر كنش هاي خود ندارد. هم چنان كه حيوانات را مسوءوليتي نيست و درنتيجه دادگاه و .... هم ندارند. اما اينكه به دست آوردن اهداف چه ربطي با اين مسأله دارد سوءال چندان گويايي نيست درعين حال مي توان گفت: بنابر نگرش جبري اصلا هدفي براي شخص وجود ندارد و آنچه هدف مي نمايد كششي تخلف ناپذيراست كه به صورت ذاتي وجبري حركتي رساننده يا نارسانا به سوي آن انجام مي گردد. ولي ديدگاه اختيارگرا معتقد است كه آدمي اهدافي را برمي گزيند و مي تواند راه هاي گوناگون نيل به آن را مورد سنجش و بررسي قرار دهد و يكي را برگزيند. البته رساندن به هدف تنها و تنها منوط به گزينش واختيار نيست. بلكه شرايط متعدد ديگري نيز دخيلند. اما اين كه اصل مسأله را چگونه توجيه مي كنيم ساده ترين و روشن ترين چيزي كه دراين رابطه مي توان گفت رجوع به وجدان است. به عبارت ديگر تحقيق در مساله جبر و اختيار با نگرش بيروني بسيار دشوار و پيچيده است در حالي كه هر انساني با اندك توجهي به درون خويش و چگونگي كنش هاي خود اختيار و گزينشي بودن افعال خود را در مي يابد. يكي از بهترين شواهد مسأله همين است كه انسان گاه گرفتار تحير مي شود و شك مي كند كه اين راه را برود يا آن راه را؟ در حالي كه اگر اختياري نبود اين يا آن معنا نداشت. به قول مولوي: {Sاين كه گويي اين كنم يا آن كنم # خود دليل اختيار است اي صنم S}